De totstandkoming, verhaal en betekenis

Het proces van de totstandkoming

In de zomer van 2023 kwam Ella Wiersma bij mij met de vraag “Akke zou je het leuk vinden om de 4 nieuwe kleden, met een moeilijk woord de antependia van de kerk te vernieuwen samen met een aantal gemeenteleden”. Ook gaf Ella als advies om dominee Gert van Helden mee te nemen in het bedenken van de afbeeldingen en de bijbehorende Bijbelteksten. Gelukkig zat er geen tijdslimiet op en hoefde ik er niet over na te denken, mijn antwoord was “ja dat lijkt mij best leuk om te doen”. In september 2023 zijn Ella en ik opzoek gegaan naar een aantal creatieve dames om te helpen. Dit ging best vlot: Wytske van der Pol, Liesbeth Bouma, Suzan Bergsma en Trienke Lammertsma vormden enthousiast de nieuwe werkgroep. Het is maar goed dat niemand van ons op dat moment wist hoeveel tijd het uiteindelijk zou innemen.
In oktober 2023 hee: Akke gebrainstormd met Gert van Helden. Gert gaf informatie over de symboliek van de kleuren groen, wit, rood en paars in de kerk en gaf de volgende adviezen:

• Laat je verbeelding werken en verwerk in de afbeeldingen wat kenmerkend is voor Sumar.
• Ga kijken bij andere kerken.
• Laat de ontwerpen zien aan de gemeente

Op 24 oktober 2023 kwamen we als werkgroep voor het eerst bij elkaar. Suzan had haar naaikoffer al mee en dacht dat we direct aan de slag gingen. Het werd haar al snel duidelijk dat haar naaikoffer weer opgeborgen kon worden. Het was namelijk de bedoeling dat we de nieuwe antependia met elkaar gaan bedenken vanaf het begin.
Die avond hebben we de informatie over de symbolische betekenis van de kleuren en de Bijbelse uitbeelding per antependia van dominee gelezen. Aan de hand hiervan gebrainstormd en per kleur iets kenmerkends van Sumar bedacht. We kwamen uit op de 4 thema’s; ’t Bintsje’, het oorlogsmonument met ‘de melkbus’, het ‘Wapen van Sumar’ en het gemeenschapsgevoel in ons dorp. Met wat plaatjes van internet kwamen we tot 4 heel eenvoudige schetsjes met wat woorden voor de symbolische inhoud.

Die avond hebben we ook in de stoffenverzameling van Akke kleuren bij elkaar gezocht per kleed. Tijdens het 2de overleg in november had Akke de schetsjes uitgewerkt op A3 al in de kleuren. In januari 2024 hebben we de stoffen bij elkaar gezocht om de ontwerpen op moodboards te presenteren aan de gemeente op ware grootte. Per persoon hebben we elk één kleed de tekst op papier gezet. De teksten zijn in de werkgroep besproken en bepaald. In maart 2024 op de gemeenteavond zijn de ontwerpen op moodboards gepresenteerd. Na de posi7eve reacties en goedkeuring van de kerkenraad konden we echt beginnen.

Eindelijk kon Suzan haar naaikoffer meenemen: we konden we aan de slag met patronen tekenen, knippen van stof, rijgen, rijgen, rijgen en de afbeelding op de grote lappen naaien. Het waren gezellige en inspirerende uren. Tijdens het maken kwamen we al experimenterend tot steeds weer nieuwe toevoegingen van lapjes, biesjes. Of we haalden er juist onderdelen af. We kwamen in het begin 1 tot 3 keer per maand bij elkaar, maar bijna nooit z’n vieren. Steeds kon er maar 1 van ons Akke helpen. Dit kwam natuurlijk vooral door Akke, haar agenda was leidend en dus beperkte vrijetijd en wij schoven dan aan. In het afgelopen halfjaar kwamen we wekelijks bij elkaar, veelal 2x in de week. Achteraf bijzonder dat we de 1ste en de laatste keer wel met z’n vieren waren. Wat ook bijzonder was dat we bij het eerste kleed, het groene, allemaal riepen: prachtig, dit wordt de mooiste van alle 4 kleden!

Hiervan waren we overtuigd, maar niets daarvan is waar. Elk kleed deed ons weer verbazen, mooi op zichzelf en zo verschillend. Elk kleed was een maakproces op zich. Tijdens het maken had iedereen weer een eigen inbreng en werd er elke keer weer iets veranderd, iets aangepast, een extra biesje of een glittertje, iets weggehaald (soms heel veel waar ik wel moeite mee had…) dus ook persoonlijke leerprocessen. Ook hadden we gesprekken over de Bijbelse inhoud van het kleed waar we dan op dat moment mee bezig waren. Deze gesprekken gaven weer inspiratie tot het vormen van de uiteindelijke a6eeldingen. Het maken van elk kleed was elke keer weer kunst-schilderen met stofjes.

Wij , de werkgroep, hebben er erg van genoten deze 4 antependia te bedenken en te maken. We werden er helemaal vrij in gehouden en hadden de tijd aan ons zelf. We zijn in totaal anderhalf jaar bezig geweest, van het bedenken tot aan de presentatie in de kerk op 6 april 2025. De kerkdienst, geleidt door Ds. Gert van Helden is te beluisteren op www.kerkdienstgemist.nl We hopen dat de bezoekers elke keer in de kerk kunnen genieten van deze mooie antependia en dat ze weer jaren gebruikt worden.

We willen Wytske van der Pol extra bedanken voor jouw meedenken met de ontwerpen en de onderbouwende teksten aan het begin.
Wytske van der Pol
Liesbeth Bouma
Suzan Bergsma
Trienke Lammertsma
Akke Hiemstra
 

Het groen antependium

Het ontwerp: 

Symboliek en plaats in het kerkelijk jaar

Het groene antependium wordt in het kerkelijk jaar gebruikt op alle zondagen waar geen andere kleur is voorgeschreven. Groen is de meest gebruikte liturgische kleur tijdens het kerkelijk jaar.

Het is de kleur van groeiende planten, de kleur van nieuw leven, groei en hoop. En ook de kleur van de opstanding uit de dood. Ook is het scheppingsverhaal van Genesis 1 er in terug te zien.

Het is de eerste kleur die in de Bijbel wordt genoemd. In het scheppingsverhaal op de derde dag, roept God het groen tevoorschijn. Overal op de aarde moet jong groen ontkiemen, zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten dragen met zaad erin.

Genesis 1: 11
En God zei: Laat de aarde groen doen opkomen, zaaddragend gewas, vruchtbomen, die naar hub soort vrucht dragen, waar hun zaad is op aarde! En het was zo.

Letterlijk staat er in het Hebreeuws: dat de aarde groen groeide. Dit groen wat God tevoorschijn roept is het groen van nieuw leven, de kleur van de groei, de kleur van het leven dat de dood overwint. God geeft kleur aan de aarde. Om te beginnen groen. Uit dit eerste groen komen alle andere kleuren voort. Zodra dit eerste groen boven de grond komt, kan God zich uitleven in de veelkleurigheid van planten en dieren. Het brengt een zee van andere kleuren voort. Alle andere kleuren ontstaan langs de weg van het zaaien, groeien en vrucht dragen. Kleurrijk wordt de aarde langs de weg van het zaad.

De afbeelding:

Het land, de bodem

Het land, de bodem verandert van aardedonkere kleuren naar het kleurrijk groen met de aardappelen als ‘gouden’ vruchten. God zei: ”Hierbij geef ik jullie zaaddragende planten en alle vruchten op aarde; dat zal jullie voedsel zijn”. “Aan alle levende wezens, geef ik de planten als voedsel”.

Genesis 1: 29-30
29 En God zei: Zie ik geef u al het zaaddragende gewas dat op heel de aarde is, en alle bomen waaraan zaaddragende boomvruchten zijn: dat zal u tot voedsel dienen.
30 Aan de dieren die in het wild leven, aan de vogels van de hemel en aan de levende wezens die op de aarde rondkruipen geef ik alle groene planten tot voedsel”. En zo gebeurde het.

In het scheppingsverhaal van Genesis staat dat op de tweede dag het water naar één plaats stroomde en God zo het droge land doet verschijnen. God geeft ons grond onder de voeten. Het samengestroomde water noemde God zee.

Genesis 1: 9-10
9 God zei: “laat het water onder de hemel naar 1 plaats stromen, zodat er droog land verschijnt”. En zo gebeurde het. 10 Het droge noemde Hij aarde, het samengestroomde water noemde Hij zee.

De zee

De zee is op het antependium te zien aan weerskanten van het land. Het land wordt nog altijd bedreigd door de zee. In de Bijbel is de zee een beeld voor de macht van chaos en dood. Die macht is er nog steeds. We leven de wereld tegemoet waarop de zee niet meer zal zijn.

Openbaringen 21:1
En ik zag een nieuwen hemel en een nieuwen aarde: want de eerste hemel, en de eerste aarde was voorbij gegaan, en de zee was er niet meer. Op deze aarde laten water en regen al het groen groeien en bloeien.

Aardappelplant het Bintje

We hebben op dit antependium uitgebeeld het land met de aardappelplant ‘Het Bintje’,  
Hoofdmeester in Sumar,  Kornelis Lieuwes de Vries heeft vele aardappel soorten gekweekt, 150 soorten. In 1905 kweekte hij zijn beroemdste  aardappel door kruisingen. Hij gaf dit aardappelras de naam ‘Het Bintje’, vernoemt naar de beste leerling uit zijn klas. Het bintje was als onderdeel van de dagelijkse warme maaltijd in Nederland lang een populaire aardappel en werd ook veel verkocht aan andere landen. Deze aardappel werd later overal in Europa geteeld en geconsumeerd, vooral voor chips en patat. Het Bintje heeft een kunstwerk in het dorp wat hoort bij de historie van Sumar.

De zon en de maan

De zon en de maan op dit antependium zijn in elkaar verweven. Zij beelden het licht en het donker uit van het scheppingsverhaal, waarbij het licht het wint van het duister.

Genesis1: 14-18
14 God zei: “Er moeten lichten aan het hemelgewelf komen om de dag te scheiden van de nacht. Ze moeten de seizoenen aangeven op de aarde en de dagen en de jaren 15 en ze moeten dienen als lampen aan het hemelgewelf, om licht te geven op aarde.” En zo gebeurde het. 16 God maakte de twee grote lichte, het grootste om overdag te heersen, het kleinere om over de nacht te heersen, en ook de sterren. 17 Hij plaatste ze aan het hemelgewelf om licht te geven op aarde, 18 om te heersen over de dag en de nacht en om het licht te scheiden van de duisternis. En God zag dat het goed was.

De stand van zon en de maan bepalen de jaargetijden en daarmee de groei van alle gewassen op aarde.
Het licht dat God geeft doet leven!

Het witte antependium

Het ontwerp:

Symboliek en plaats in het kerkelijk jaar

Het witte antependium hangt in de kerk bij alle gelegenheden waarop God handelt zoals met Kerst en met Pasen en bij de doop, het kerkelijk huwelijk.
Op dit antependium is afgebeeld het licht en het feest. Het licht overwint de duisternis en daarom vieren wij feest, het feest van kerst, Pasen.
‘Licht’ is het eerste woord van God.

Genesis 1:1-3.
1-In het begin schiep God hemel en aarde. 2-De aarde nu was woest en leeg, en duisternis lag over de watervloed; en de Geest van God zweefde boven het water. 3- En God zei: 'Laat er licht zijn!' En er was licht.

Dit licht is niet het licht van de zon, maar het licht van Gods Woord

Ps.119:105.
Uw woord is een lamp voor mijn voet, een licht op mijn pad’

Waar Gods woorden van liefde en recht klinken, daar breekt het licht door. Dat klinkt door in verschillende evangelieverhalen waarin verteld wordt over mensen die in het duister leefden; blinden, lammen, zelfs doden werden genezen -stonden op en konden weer in het licht staan.

De afbeelding:

De ramskop
Op het antependium is een ramskop afgebeeld. We hebben dit gekozen omdat een ramskop op het wapen van Sumar staat afgebeeld. Op het wapen is een groene rietplant met drie pluimen afgebeeld. De witte ramskoppen van het wapen vormen een symbool voor de vroegere voor- en najaarsmarkt voor schapen en lammetjes in Suameer.
Deze ramskop staat ook afgebeeld in het logo van de Voetbalvereniging VV-Sumar Deze  vereniging heeft al langer dan 100 jaar een hele belangrijke verbindende factor in ons dorp.
De biljartvereniging van Sumar heet: De Rammekoppen.

De ramskop is ook een verwijzing naar Jezus. In Openbaring 5 krijgt de apostel Johannes een kijkje achter de schermen van de wereld, in de hemel.

Openbaringen 5: 6-7
6-Toen zag ik midden voor de troon een lam staan tussen de vier levende wezens en de oudsten. Het zag er uit  als een lam dat geslacht was en had zeven horens en zeven ogen. Dat zijn de zeven Geesten van God, die over de hele wereld zijn gestuurd.
7-Het lam ging naar degene die op de troon zat en ontving de boekrol uit zijn rechterhand..

Johannes ziet daar voor de troon van God een lam staan, als geslacht. Het woord dat hier gebruikt wordt voor ‘lam’ kun je ook vertalen als hamel. De hamel was de ram die voorop liep en de kudde leidde, een voorganger van de kudde. Ook droeg zo’n ram vaak een bel. Vandaar ons woord: belhamel. Jezus is deze hamel, die zijn gemeente voorgaat.  Hij gaat voorop en straalt kracht uit: de kracht van de overmachtige weerloosheid van de liefde. Hij is geslacht, maar Hij blijkt de overwinnaar te zijn van alle duisternis. Hij is het Lam Gods.

De gouden spiraal
De gouden spiraal beeldt de oneindigheid uit. God is met ons op weg, onophoudelijk, naar zijn toekomst op deze aarde. We geloven en vertrouwen dat zijn verbondenheid met mensen geen einde kent.

Het gouden kruis met lichtstralen
Het gouden kruis staat er achter als baken. Het is aan het kruis dat het licht doorbreekt. Dat gebeurt juist daar waar het leven verscheurd wordt. Daar waar aan Gods liefde niet meer ruimte wordt gegeven dan een smalle paal, waaraan de mens  die Gods liefde belichaamt vastgepind. Juist daar breekt het licht door dat in deze mens God een ommekeer teweeg heeft gebracht. Zo klinkt het uit de mond van de Romeinse hoofdman: Hij was werkelijk Gods Zoon

Mat.27:54
En toen de hoofdman over honderd en zij die met hem Jezus bewaakten, de aardbeving zagen en de dingen die gebeurden, werden zij erg bevreesd en zeiden: Werkelijk, dit was Gods Zoon!

De vier armen van het kruis wijzen in de vier windrichtingen. Het licht van die alles omwentelende liefde van God straalt uit naar alle hoeken op aarde.

Het Paarse antependium

Het ontwerp:

Symboliek en plaats in het kerkelijk jaar

Paars is de kleur van inkeer en omkeer. Paars wordt gebruikt voor de 4 zondagen voor Advent en de 6 weken voor Pasen, tijdens de lijdens-tijd (40-dagentijd).
Die voorbereidingstijd op Kerst en op Pasen is in de gemeente een tijd van omkeer. Het komen van God in ons midden vraagt van ons dat wij ons leven tegen het licht houden van Gods Woord en ons opnieuw toekeren naar God, om van zijn woorden te leven.

De afbeelding:

Het kruis
Op het paarse antependium is het kruis afgebeeld wat de lijdensweg van Jezus weergeeft. Het kruis is het basiselement van het paarse antependium.
De donkere kleuren versterken het symbool van de dood en het lijden.
Het kruis was voor de Romeinen in de tijd van Paulus een schande. De Romeinen gebruikten het kruis als afschrikmiddel voor opstandelingen tegen het strenge regiem van Rome, als straf. Vandaar dat Paulus het in het Bijbelboek Korintiërs het kruis een dwaasheid noemt. Voor Joden was je vervloekt als je aan het hout gehangen werd.

Paulus 1 Korintiërs 1: 22-24
Paulus vertelt over het kruis:
22- De joden vragen om wonderen en de Grieken om wijsheid, maar wij verkondigen een gekruisigde Christus, voor Joden aanstootgevend en voor andere volken dwaas. 23- maar voor wie geroepen zijn zowel Joden als Grieken, is Christus Gods kracht en wijsheid. 24- Want het dwaze van God is wijzer dan mensen en het zwakke van God is sterker dan mensen.

De melkbus
De melkbus op de voorgrond verteld de geschiedenis van Sumar, het verhaal van boer Freerk Wijma en zovele dorpsgenoten tijdens de oorlog. 

Oorlogsmonument
Het monument met de melkbus herinnert de inwoners van Sumar aan de Melkstaking van 1943.
Op 29 april 1943 vaardigde de bezetter het bevel uit dat de voormalige Nederlandse militairen in krijgsgevangenschap zouden worden weggevoerd. Als reactie hierop braken overal in het land stakingen uit. Op het Friese platteland kregen de acties de vorm van een melkstaking. De boeren leverden geen melk meer aan de fabriek of bussen werden van de melkwagen gegooid. Vanuit verzetskringen werd echter spoedig aangedrongen de melkstaking te beëindigen, want 'Höhere SS- und Polizeiführer' Hanns Albin Rauter had het politiestandrecht afgekondigd voor vier provincies, waaronder Friesland. Militaire rechtbanken konden na een summier onderzoek doodvonnissen vellen, die vaak onmiddellijk werden voltrokken. Dit standrecht was voor de bezetter een effectief middel om de bevolking te intimideren. Ook werd er een avondklok ingesteld.
Op 4 mei 1943 reed een Duitse overvalswagen naar de boerderij van Freerk Wijma en de inzittenden omsingelde het erf. Wijma werd gevraagd of hij die morgen melk aan de fabriek had geleverd. Wijma antwoordde ontkennend en verklaarde de avondmelk wel te zullen leveren. Toen Wijma weigerde mee te gaan naar Leeuwarden, gaf de commandant het bevel om de jonge boer neer te schieten. De volgende dag werd de melkstaking in Sumar beëindigd. In de vroege morgen van 6 mei werd Wijma in alle stilte in het dorp begraven.

De reine witte melk vloeit uit de melkbus, wat overgaat in bloed van verdriet en pijn. Boer Freerk Wijma zwicht niet voor de vijand, gaf hier voor zijn leven. Door zijn moed vloeide hoop, liefde en vrede door het dorp.

In dit antependium wordt het lijden en verzet samengebracht. Het symboliseert niet alleen het wegdragen van schuld maar ook het scheppen van een andere wereld en het geven van leven. Mattheus vertelt dat op het moment dat Jezus sterft aan het kruis, het voorhangsel in de tempel scheurde, van boven tot onder, en de aarde beefde en de rotsen spleten. En de graven werden geopend en de lichamen van veel gestorven heiligen werden tot leven gewekt.

Mat.27: 50-52
50-Jezus riep nogmaals met luide stem en gaf de geest. 51-En zie, het voorhangsel van de tempel scheurde in tweeën, van boven naar beneden; de aarde beefde en de rotsen scheurden; 52-ook werden de graven geopend en veel lichamen van heiligen die ontslapen waren, werden opgewekt: 53-en na Zijn opwekking gingen zij uit de graven, kwamen in de heilige stad en zijn aan velen verschenen.

Het sterven van Jezus betekent een ommekeer in onze wereld. Door alles wat zonde is van mensen de wereld uit te dragen, schept God in Jezus een andere wereld. Daarin gaat het niet om leven nemen, maar om leven geven aan mensen. Dat leven geven wordt  op het antependium verbeeld door het stromen van de melk uit de melkbus. Tegelijk is dit geven van leven een verzet in Gods Naam tegen een wereld waarin geweld de boventoon voert en mensen leven te koste van anderen.


De gemeenschap
Rondom het kruis en de melkbus staat de gemeenschap, die er voor elkaar is, die elkaar steunt en elkaar liefheeft. Een kring van gewone mensen, jij en ik, bij het kruis. Geloven is samen een gemeente vormen, door elk een eigen plaats in te nemen om zo de gemeenschap vorm en kleur te geven. Door het delen met wie met lege handen staan, door oog te hebben voor elkaar en door mee te leven met de ander.

Het witte gestalte
In het witte gestalte kun je ook de Heer zien. Onschuldig lijdt hij. Vandaar het wit van deze gestalte. Maar hij is de lijdende te midden van de mensen, die ook te lijden hebben. Als hun naaste is Hij daar, de naaste van doodgelopen mensen, die hun oordeel op zich neemt en het draagt. Hij laat niet alleen en kiest er voor om onze bondgenoot te zijn. In het wit van deze gestalte is ook al een verwijzing te zien naar de ommekeer die Hij teweeg brengt van dood naar leven.
Hij heeft zich met hen, met ons verbonden. Hij omarmt de gemeenschap.

Het rode antependium

Het ontwerp:

Symboliek en plaats in het kerkelijk jaar

Dit rode antependium wordt gebruikt met het feest van Pinksteren, bij de bevestiging van ambtsdragers en bij diensten waarin mensen hun geloof belijden.
Het rode antependium staat voor de kleur van bloed, maar ook voor de kleur van het vuur en de kleur van de liefde.

De afbeelding:

Het vuur
Rood is de kleur van het vuur en van de liefde. In Exodus 19 wordt verteld dat God afdaalt op de berg Sinaï, letterlijk op ‘het hoofd van de berg’. Dat gaat gepaard met vuur. Telkens weer is vuur het signaal dat God verschijnt. Zo ook wanneer Mozes God ontmoet in de brandende doornstruik.
 
Exodus :; 1-4
1-Mozes zorgde voor de schapen en de geiten van zijn schoonvader Jetro, de priester van Midjan. Op een dag ging hij met de dieren ver de woestijn in. Hij kwam bij de berg Horeb. De Horeb was een heilige berg. 2-Daar kwam de engel van de Heer naar hem toe, als een vuur in een doornstruik. 3- Mozes zag dat de struik in brand stond, maar de struik verbrandde niet. Hij dacht: “Hoe kan dat? Hoe komt het dat die struik niet verbrandt? Ik zal eens gaan kijken”.
4-Toen de Heer zag dat Mozes dichterbij kwam, riep hij vanuit de struik: “Mozes!. “Ja ik luister”, antwoordde Mozes.

Met Pinksteren horen we hoe het vuur van de Heilige Geest neerdaalt. Het is een vuur dat mensen niet verteert maar in vuur en vlam zet. Dat horen we terug in Handelingen 2.

Handelingen 2: 1-4

1. Toen de dag van het Pinksterfeest aanbrak waren ze allen bij elkaar. 2- Plotseling klonk er uit de hemel een hevig geluid als van een hevige windvlaag, dat het huis waar ze zich bevonden geheel vulde. 3- Er verscheen aan hen een soort vlammen, die zich als vuurtongen verspreiden en zich op ieder van hen neerzetten. 4- En allen werden vervuld van de Heilige Geest en begonnen op luide toon te spreken in vreemde talen, zoals hun door de Geest werd gegeven.

Filmpje uitleg over de Heilige Geest.
https://www.bible.com/nl/videos/46632-heilige-geest

Dan daalt het vuur opnieuw neer, nu niet op het hoofd van de berg, maar op de hoofden van de leerlingen. Het vuur is een symbool geworden van Gods Geest van liefde. Gods liefde is een brandend vuur dat mensen in vuur en vlam zet.

Op het antependium zien wij een witte duif, omringt door een roze hart, wat voortkomt uit het vuur. Het vuur laat de vuurtongen zien uit het verhaal van Handelingen 2.
Het vuur omringt de duif met liefde. De duif symboliseert de Geest van God. Deze daalt neer op de mensen in de vorm van liefde en vrede.
Je kunt in het vuur, in de vlammen ook mensfiguren zien die de handen uitstrekken naar het hart en de duif.

De witte duif
Een ander symbool op dit antependium is de witte duif. Ook dit is vanouds een symbool voor de Geest van God. In het evangelie van het Nieuwe Testament lezen we hoe de Geest van God als een duif neerdaalde op Jezus, die na zijn onderdompeling in het water van de Jordaan uit het water verrijst. In oude kerken is de duif soms te zien in het plafond van de doopkapel.

Lucas 3:21-22
21- Het hele volk liet zich dopen. Ook Jezus werd gedoopt. Toen hij na de doop aan het bidden was, ging de hemel open. 22- Uit de Hemel kwam de Heilige geest naar Jezus toe, in de vorm van een duif. En Gods stem klonk uit de Hemel: “Jij alleen bent mijn Zoon. Mijn liefde voor jou is groot”.

Het hart
Het hart symboliseert de allesomvattende liefde van God. Gods Geest brandt van verlangen om ons hart in vuur en vlam te zetten.
Dit vuur uit zich in het dorp Sumar in de vele activiteiten die georganiseerd worden voor jong tot oud. Veel vrijwilligers uit het dorp maken deze activiteiten mogelijk. Sumar heeft altijd een rijk verenigingsleven gehad. De behoefte aan ontmoeting en samenzijn is erg groot wat zich uit in het aantal leden van al deze verenigingen. Deze verenigingen bestaan al 100 jaar.
Dit vuur van liefde zie je in het saamhorigheidsgevoel, in het omzien naar elkaar, het er voor elkaar zijn in moeilijke tijden voor kwetsbare dorpsgenoten. Dit is hartverwarmend. Dit wordt uitgebeeld met het grote roze hart.